ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΙΣ

Οι Γενικές Διοικήσεις είναι θεσμός που εφαρμόστηκε στην Ελλάδα σε μη ομαλές πολιτικά περιόδους (βαλκανικοί πόλεμοι, ταραγμένες δεκαετίες ’20 και ’30, γερμανική κατοχή, μετακατοχική και μετεμφυλιακή περίοδος). Ο θεσμός εφαρμόστηκε, κατά κύριο λόγο, σε περιφέρειες που βρίσκονταν μακριά από το κέντρο. Τους επικεφαλής των Γενικών Διοικήσεων τους βρίσκουμε με πολλούς τίτλους, όπως: Γενικός Διοικητής, Αναπληρωτής Γενικός Διοικητής, Γενικός Διοικητικός Επίτροπος, Υπουργός Γενικός Διοικητής, Υφυπουργός Γενικός Διοικητής. Οι πρώτοι γενικοί διοικητές στις δύο πρώτες γενικές διοικήσεις (Κρήτης και Νήσων Αιγαίου Πελάγους) διορίστηκαν με Βασιλικά Διατάγματα χωρίς νομοθετική εξουσιοδότηση.
Το 1913 η κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου ψήφισε το Νόμο ΔΡΛΔ’/1913 «Περί διοικήσεως των στρατιωτικώς κατεχομένων χωρών» (ΦΕΚ 41/02.03.1913), που προέβλεπε: «Η πολιτική διοίκησις των υπό του Ελληνικού Στρατού και Στόλου καταληφθεισών και στρατιωτικώς υπό Ελληνικού Κράτους κατεχομένων χωρών ενεργείται υπό της Κυβερνήσεως είτε δι’ αντιπροσώπου εκ των μελών αυτής εις όν ανατίθεται η τοιαύτη εντολή δια Β. Διατάγματος κατά πρότασιν του Υπουργικού Συμβουλίου εκδιδομένου είτε δι’ άλλου εντολοδόχου φέροντος τον τίτλο Γενικού Διοικητού ή Γενικού Διοικητικού Επιτρόπου, διοριζομένου ωσαύτως δια Β. Διατάγματος τη προτάσει του Υπουργικού Συμβουλίου».

Ο νόμος είχε αναδρομική ισχύ για καλυφθούν και οι διορισμοί που έγιναν πριν από την ψήφισή του. Με το Β.Δ. της 16ης Μαρτίου 1915 καταργήθηκαν οι γενικές διοικήσεις Κρήτης, Νήσων Αιγαίου Πελάγους, Ηπείρου, Μακεδονίας και Σάμου, κλείνοντας την πρώτη φάση του θεσμού των γενικών διοικήσεων. Το 1918 η κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου ψήφισε το Νόμο 1149/1918 «Περί Γενικών Διοικήσεων εν ταις Νέαις Χώραις» (ΦΕΚ 34/12.02.1918), που άνοιγε το δεύτερο κύκλο του θεσμού των γενικών διοικήσεων. Ο Νόμος προέβλεπε δύο ειδών γενικούς διοικητές: αυτούς που θα είχαν βαθμό υπουργού και οι οποίοι θα ορκίζονταν ενώπιον του βασιλέως και τους απλούς γενικούς διοικητές, που θα όρκιζε ο υπουργός Εσωτερικών. Και οι δύο θα είχαν τις ίδιες αποδοχές, εκείνες του υπουργού.

Το 1920 η κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου έδωσε το βαθμό του υπουργού Άνευ Χαρτοφυλακίου στους Ύπατους Αρμοστές Σμύρνης και Κωνσταντινούπολης. Ο βαθμός αυτός δόθηκε αργότερα και σε γενικούς διοικητές άλλων διοικήσεων. Τον ίδιο χρόνο ιδρύθηκαν και οι γενικές διοικήσεις Θεσσαλονίκης και Θράκης. Τις δεκαετίες που ακολούθησαν (’30 και ’40) συνέβησαν διάφορα στις γενικές διοικήσεις: Η γενική διοίκηση Θεσσαλονίκης μετονομάστηκε σε γενική διοίκηση Βορείου Ελλάδος και έδωσε τη θέση της στο υπουργείο Βορείου Ελλάδος. Η Μακεδονία χωρίστηκε, παράλληλα, σε τρεις γενικές διοικήσεις Ανατολικής, Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας. Το 1935 η δικτατορική κυβέρνηση Γ. Κονδύλη μετονόμασε τη γενική διοίκηση Νήσων Αιγαίου Πελάγους σε γενική διοίκηση Νήσων Αρχιπελάγους. Το 1936 το δικτατορικό καθεστώς του Ι. Μεταξά ίδρυσε τη γενική διοίκηση Πρωτευούσης.

Οι γενικές διοικήσεις καταργήθηκαν το 1949 εκτός από εκείνη της Βορείου Ελλάδος. Την περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών (1967 – 1974) επιχειρήθηκε ένα καχέκτυπο των γενικών διοικήσεων με το θεσμό των Περιφερειακών Διοικήσεων. Οι περιφερειακοί διοικητές ήταν, όμως, υφυπουργοί Εσωτερικών. Συνέχεια των γενικών διοικήσεων μπορεί να θεωρηθούν τα σημερινά υπουργείο Μακεδονίας – Θράκης και υπουργείο Ναυτιλίας και Αιγαίου.

α. Γενική Διοίκηση ΚΡΗΤΗΣ

Το 1912, μετά την ανακήρυξης της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα και την κήρυξη του Α’ Βαλκανικού Πολέμου η κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου ίδρυσε (11.10.1912) την πρώτη Γενική Διοίκηση στην Κρήτη.
ΠΕΡΙΟΔΟΙ
Σε επίσημες κυβερνήσεις:
α. από 11.10.1912 μέχρι 24.02.1915 (κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου).
β. από 09.05.1922 μέχρι 27.08.1922 (κυβέρνηση Π. Πρωτοπαπαδάκη).
γ. από 10.03.1928 (κυβέρνηση Αλ. Ζαΐμη) μέχρι 20.04.1941 (κυβέρνηση Εμμ. Τσουδερού).
δ. από 25.01.1945 (κυβέρνηση Νικ. Πλαστήρα) μέχρι 16.02.1947 (κυβέρνηση Δ. Μάξιμου).
Σε παράλληλες κυβερνήσεις:
α. από ; (κατοχική κυβέρνηση Γ. Τσολάκογλου) μέχρι 10.10.1944 (κατοχική κυβέρνηση Ι. Ράλλη).
ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ
Επίσημες κυβερνήσεις: 22
Παράλληλες κυβερνήσεις: 3
ΕΝΕΡΓΟΣ ΧΡΟΝΟΣ
Σε επίσημες κυβερνήσεις: 16 χρόνια, 7 μήνες, 24 μέρες.
Σε παράλληλες κυβερνήσεις: 3 χρόνια, 5 μήνες.
ΑΠΑΣΧΟΛΗΘΕΝΤΑ ΑΤΟΜΑ
Σε επίσημες κυβερνήσεις:
Στη διάρκεια του ενεργού χρόνου της γενικής διοίκησης στις επίσημες κυβερνήσεις έγιναν 29 αλλαγές στην πολιτική ηγεσία.
Υπουργοί Γενικοί Διοικητές: 12 (άνδρες)
Γενικοί Διοικητές: 2 (άνδρες)
Αναπληρωτές Γενικοί Διοικητές: 2 (άνδρες)
Υφυπουργοί Γενικοί Διοικητές: 4 (άνδρες)
Συνολικά απασχολήθηκαν 20 άτομα (άνδρες).
Σε παράλληλες κυβερνήσεις:
Στη διάρκεια του ενεργού χρόνου της γενικής διοίκησης στις παράλληλες κυβερνήσεις έγιναν 4 αλλαγές στην πολιτική ηγεσία.
Υπουργοί Γενικοί Διοικητές: 2 (ανδρές)
Συνολικά απασχολήθηκαν 2 άτομα (άνδρες).